स्नेहा उपाध्याय
नेपालको हवाई यातायात प्रणाली विभिन्न प्रकारका भौगोलिक र मौसमीय चुनौतीहरूको सामना गर्दै आएको छ। उच्च हिमाल, पर्वतीय क्षेत्र, साँघुरा भित्री उपत्यकाहरू र अनियमित मौसमको कारण, नेपालमा हवाई उडानहरूलाई सुरक्षित बनाउनु ठूलो चुनौती हो। यद्यपि नेपालका धेरै प्रमुख एयरलाइन्सले सुरक्षित हवाई यात्रा सुनिश्चित गर्नका लागि कडा सुरक्षा मापदण्ड र नियमित निरीक्षण प्रक्रियाहरू अपनाएका छन्, विभिन्न दुर्घटनाहरूले हवाई यात्रा सम्बन्धी चासो उठाएका छन्। यस लेखमा नेपालका प्रमुख हवाई दुर्घटनाहरूको विश्लेषण गर्दै, नेपालको हवाई यात्रा कत्तिको सुरक्षित छ भन्ने विषयमा विस्तृत चर्चा गरिनेछ।

नेपालको हवाई यातायात क्षेत्र

नेपालको हवाई यातायात क्षेत्रलाई विश्लेषण गर्दा यसका प्रमुख विशेषताहरूलाई ध्यानमा राख्नुपर्ने हुन्छ। नेपालको भौगोलिक संरचना र मौसमीय चुनौतीहरू हवाई उडानलाई जटिल बनाउँछन्।
नेपालमा ४६ वटा एयरपोर्टहरू छन्, जसमा १३ वटा विमानस्थल अन्तर्राष्ट्रिय मानकका छन्, जबकि ३३ वटा आन्तरिक विमानस्थल रहेका छन्। धेरै विमानस्थलहरू पर्वतीय क्षेत्रमा रहेको हुँदा यहाँका उडानहरू चुनौतीपूर्ण छन्। विशेष गरी, हिमालय पर्वतमाला र साँघुरा घाटीहरूले विमानहरूलाई अवतरण र उडानमा कठिनाइ पुर्याउँछन्। मौसमका कारण पनि हवाई उडानहरूमा अनिश्चितता बढ्ने गर्दछ, जस्तै बादलको आवरण, वर्षा, हिमपात र घामको अभावले उडानहरूलाई प्रभावित पार्न सक्छ।

नेपालका हवाई दुर्घटनाहरूकोविश्लेषण
नेपालमा हवाई दुर्घटनाहरूको दर अन्य देशहरूको तुलनामा अपेक्षाकृत उच्च छ। यहाँ केहि प्रमुख तथ्यांकहरू दिइएका छन्स्
दुर्घटनाहरूको कुल संख्या :
१९५५ देखि २०२४ सम्म नेपालमा १०० भन्दा बढी हवाई दुर्घटनाहरू भएका छन्। नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण ९ऋब्ब्ल्० का अनुसार, २०२० सम्म ११० भन्दा बढी हवाई दुर्घटनाहरू र घटनाहरू दर्ता गरिएका थिए। यी घटनाहरूमा साना र ठूलो विमानहरूको समावेश छ।
दुर्घटनामा मृत्यु हुने यात्रुहरूको संख्यास्
१९५५ देखि २०२३ सम्म, नेपालमा भएको हवाई दुर्घटनामा ५०० भन्दा बढी व्यक्तिहरूको मृत्यु भएको छ। यी मृत्युमा पाइलटहरू, चालक दलका सदस्यहरू र यात्रीहरू समावेश छन्।

नेपालमा हवाई दुर्घटनाहरूको कारण
नेपालमा भएका हवाई दुर्घटनाहरूका कारण प्रायः विभिन्न हुन्छन्, जसमा प्रमुख कारणहरू निम्नलिखित छन्स्
मौसमको अनियमिततास् नेपालमा मौसम अत्यधिक परिवर्तनशील छ। वर्षा, हिमपात र घना बादलको कारण हवाई यात्रा गर्न कठिनाइ हुन्छ। साथै, पर्वतीय क्षेत्रको बीचमा उडान गर्दा बादलको आवरण र नजिलको भूगोल उडानमा असमान्यता पैदा गर्न सक्छ।
प्राविधिक समस्याहरूस् नेपालमा केही एयरलाइन्सहरूले पुराना विमान सञ्चालन गर्दै आएका छन्, जसका कारण प्राविधिक समस्याहरू उत्पन्न हुन सक्छ। यति एयरलाइन्सको पोखरा दुर्घटनामा प्राविधिक समस्याको प्रमुख कारणको रूपमा उठाइएको छ।
पाइलट त्रुटीस् कुनै समय पाइलटको अनुभव र प्रशिक्षणमा कमी वा त्रुटीले दुर्घटनाको कारण बन्न सक्छ। नेपालका केही साना एयरलाइन्समा पाइलटहरूको अनुभव र योग्यताका मामिलामा खस्किएको देखिएको छ।
अवसरमा अव्यवस्थित विमानस्थल सञ्चालनस् नेपालका केही साना विमानस्थलहरूमा पर्याप्त अव्यवस्था र सुरक्षा मापदण्डको कमी पाइन्छ, जसले दुर्घटनाको जोखिम बढाउँछ। लुक्ला विमानस्थल जस्तै, जुन अत्यधिक कठिन र जोखिमपूर्ण क्षेत्र हो, वहाँको अपर्याप्त सुरक्षा उपायहरूले दुर्घटनाको सम्भावना बढाउँछ।

नेपालमा हवाई सुरक्षा सुधारका प्रयास
नेपाल सरकार र नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले हवाई दुर्घटनाको कारणहरूको विश्लेषण गर्दै विभिन्न सुधारात्मक कदमहरू चालेका छन्। यति एयरलाइन्सको पोखरा दुर्घटना पछि, नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण र अन्य नियामक संस्थाहरूले विमान मर्मत प्रक्रिया, पाइलट प्रशिक्षण र सुरक्षा उपायहरूलाई थप कडाइका साथ लागू गर्न थालेका छन्।

पाइलट प्रशिक्षण सुधारस् नेपालका पाइलटहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय मानकअनुसार प्रशिक्षित गर्नका लागि सुधार गरिएको छ। विशेष गरेर साना विमानको उडानका लागि अत्यधिक योग्य पाइलटहरूको आवश्यकता हुन्छ, जसका लागि प्रशिक्षण र रिफ्रेशर कोर्सहरू नियमित रूपमा गराइन्छ। विमान मर्मत र निरीक्षण प्रक्रिया कडा बनाइएको छस् नेपालमा विमानका मर्मत र निरीक्षण प्रक्रियामा सुधार गरिएको छ। विमानको अवस्था र रखरखाव सुनिश्चित गर्नका लागि यति एयरलाइन्स र अन्य एयरलाइन्सहरूले उच्च प्राविधिक मापदण्डहरू पालन गर्न थालेका छन्।
विमानस्थल सुधारस् नेपालका विमानस्थलहरूको संरचना र सञ्चालनमा सुधार ल्याउनका लागि विशेष ध्यान दिइरहेको छ। त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र अन्य प्रमुख विमानस्थलहरूको सुधार कार्य चलिरहेको छ।

निष्कर्ष
नेपालको हवाई यात्रा क्षेत्र सुधारको क्रममा छ, तर अझै पनि दुर्घटनाको जोखिम कम भएको छैन। मौसमीय परिस्थितिहरू, प्राविधिक समस्याहरू, र हवाई सुरक्षामा भएका कमीकमजोरीहरूले नेपालमा हवाई यात्रा गर्दा जोखिम बढाउन सक्छ। यद्यपि, सरकारले र नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले हवाई सुरक्षा सुधारका लागि गम्भीर कदम चाल्दै आएको छ। भविष्यमा, विमान मर्मत, पाइलट प्रशिक्षण र उडान सुरक्षा प्रक्रियामा थप सुधार ल्याएर नेपाललाई एक सुरक्षित हवाई यात्रा गन्तव्य बनाउनका लागि निरन्तर प्रयास जारी राख्नु पर्ने आवश्यकता छ।